Традиции вырезания из бумаги («выцінанка-выбіванка»), Новогрудский район

Каждая страна имеет свою особенную технику выполнения и свои традиции использования вытинанки как декоративного художественной вещи.

Существовала отличительная техника украшения бумажными узорами интерьера своего жилья и в Новогрудчине. Она особенно была распространена в 30-50-е годы ХХ столетия. Местные хозяйки украшали не только полочки и вырезали снежинки на Рождество, но и делали сложные занавески на окна, ручники-набожники, салфетки на Пасху под пироги. Основой таких изделий является ромбовидная сетка, которая имитирует собой ячейки гардинного холста, вязанного из нитей.

Для работы в технике вытинанки-выбиванки нужна прочная бумага, ведь именно на ней лучше всего получаются ажурные ячейки из ромбов. Инструменты, которыми надо работать: расплющенный гвоздь, молоток и доска, лучше всего дубовая. Кое-где пригодится острый резец. Обязателен карандаш для нанесения сетки и рисунков на сложенный вчетверо («гармошкой») лист ватмана. Дырочки-тычинки на цветочных композициях делаются спицами либо гвоздиком. Большая круглая дырка выбивается пустой гильзой или острой алюминиевой трубочкой.

Известным мастером «новогрудской вытинанки-выбиванки» была Нина Петровна Шурак (1932-2009 гг.). Благодаря её стараниям в 90-е годы прошедшего столетия традиционное ремесло на Новогрудчине возродилось и стало отличительной частью культуры Гродненского региона. Сегодня эту традицию продолжает Наталья Александровна Климко. Она создаёт настоящие произведения искусства и обучает этому мастерству детей.

Оформление офисов, кафе-баров, агротуристических объектов в стиле «новогрудской вытинанки» может стать интересным явлением в народном искусстве.

Клімко Наталля Аляксандраўна нарадзілася 21 студзеня 1962 года ў в. Крынкі Лёзненскага раёна Віцебскай вобласці.  Скончыла Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў, аддзяленне “народныя рамёствы” па спецыялізацыі “мастак народных рамёстваў, выкладчык”.  З 2002 года і па цяперашні час з’яўляецца дырэктарам раённага цэнтра рамёстваў ДУК “Навагрудскі раённы цэнтр культуры і народнай творчасці”, кіраўніком народнага клуба майстроў народнай творчасці “Каляровая альтанка” і дзіцячага гуртка “Выбіваначка”. З 2015 года Наталля Аляксандраўна – сябра грамадскага аб’яднання “Беларускі саюз майстроў народнай творчасці”.

З 2009 года Наталля Аляксандраўна з захапленнем пачала адраджаць традыцыйнае мастацтва навагрудскай выцінанкі-выбіванкі. Гэта адметная тэхніка “выбівання” пэўнага малюнка на паперы з дапамогай спецыяльных інструментаў: долата альбо расплюшчанага цвіка, металічнай трубачкі (пустой гільзы) альбо вострай алюмініевай трубачкі. Асновай такіх вырабаў з’яўляецца ромбавідная сетка, якая імітуе ячэйкі гардзіннага палатна, вязанага з нітак. На ёй размяшчаюцца сіметрычныя буйныя кветкі або букеты, а па краях фіранак выбіваюцца зубчыкі паўмесяцам або вугольнікамі. Такія фіранкі ствараюць ілюзію гафтаваных вырабаў. Раней яны вешаліся на вокны, у чырвоны кут на абразы. Мясцовыя майстрыхі выбівалі ручнікі-набожнікі, якія на некаторы час замянялі тканыя або вышытыя ручнікі.

У адрозненне ад сваёй настаўніцы Шурак Ніны Пятроўны (1932-2009) Наталля Клімко стварае не асобныя вырабы, а камплекты, якія складаюцца з розных прадметаў (фіранкі, набожнік, сурвэтка, пано) і аб’яднаныя адзінай тэмай. У асноўным гэта хрысціянскія святы і святы народнага календара: Вялікдзень (Пасха), Каляды (Ражство Хрыстова), Купалле, Дажынкі.

Для працы ў тэхніцы “выцінанка-выбіванка” Н.А.Клімко карыстаецца вельмі трывалай паперай (ватман), бо менавіта на ёй лепш за ўсё атрымліваюцца ажурныя ячэйкі з ромбаў, якія складаюць аснову вырабу. Для ўзораў, якія часта выкарыстоўваюцца ў рабоце, майстрыха асобна малюе і выразае шаблоны. Так прасцей стварыць, напрыклад, бардзюр фіранкі. Ідэі кампазіцый Н.А.Клімко чэрпае часцей за ўсё на прыродзе, у лесе, на рэчцы, часам у царкве, “калі адпачываецца і сэрцам, і душой” (са слоў Н.А.Клімко). Замалёўкі робяцца на кавалках паперы, у запісных кніжках, сшытках.

Наталля Клімко як носьбіт мясцовай рамесніцкай традыцыі шчодра дзеліцца сваёй творчасцю падчас правядення майстар-класаў на абласных і раённых семінарах-практыкумах майстроў народнай творчасці, а таксама беручы ўдзел ў гарадскіх, раённых, абласных і рэспубліканскіх выстаўках-конкурсах, фестывалях і святах народнай творчасці. Пераемнікамі майстэрства стварэння выцінанак-выбіванак з’яўляюцца дачка Вераніка Клімко і Лілія Журавель з в. Вераскава Навагрудскага раёна. Унучка Марыя Клімко таксама захапляецца стварэннем выцінанкі-выбіванкі.

Клімко Н.А. з’яўляецца лаўрэатам розных конкурсаў сярод майстроў па выцінанцы. У 2011 годзе стала лаўрэатам прэміі імя А.І.Дубко Гродзенскага аблвыканкама “За творчыя дасягненні ў галіне культуры і мастацтва” ў намінацыі “Народны майстар”.

Навагрудская выцінанка-выбіванка адлюстроўвае мясцовую рамесніцкую традыцыю Панямоння і з’яўляецца яскравай візітнай карткай Гродзенскай вобласці. У 2016 годзе традыцыя вырэзвання з паперы (выцінанка-выбіванка) у Навагрудскім раёне была ўключана ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.