Традиционная технология ткачества «падвойных дываноў», д. Гудевичи Мостовского района

Одним из стародавних ремёсел, которые существовали на территории Принеманья, является народное ткачество. Современным народным тканям Гродненщины свойственна глубокая связь с многовековым опытом ткачества.

Справедливо пользуются признанием необычные в художественном и технологическом отношениях известные «падвойныя дываны» («гродзенскія дываны»). Они использовались в свадебных ритуалах, декорировании культовых сооружений и домашнего интерьера. Тканые в такой технике «падвойныя дываны» выполняются на широких горизонтальных ткацких станках (длина — до 2 м, ширина — 1,5 м). Они имеют две основы разных цветов, связанные между собой только в контурных очертаниях двухстороннего рисунка (светлого на тёмном и тёмного на светлом). Рисунок равномерно распределяется по главному полю «падвойнага дывана» и по его бордюрам для того, чтобы придать ткани большую связанность и неразрывность. Чтобы выполнить различные узоры, ткачиха, путем ручного выбирания рисунка, самостоятельно компонует задуманную композицию. Её можно постоянно усложнять, видоизменять разные детали и элементы. Такое большое количество интересных и неповторимых фитоморфных, зооморфных и антропоморфных орнаментальных и символических форм можно создать лишь в двухосновном виде, что невозможно повторить в других техниках ткачества.

Самой известной ткачихой «гродзенскіх дываноў» была Ядвига Августовна Райская (1913 — 2003) из деревни Одельск Гродненского района, которая прожила долгую жизнь, соткала множество изделий и имела несколько учениц. Она изготавливала «посцілкі» по заказам сельчан и для продажи. За зиму и весну она ежегодно создавала до 10 ковров. Умела ткать 12 узоров.

От Я.Райской переняла опыт и распространила традицию подвойного ткачества народный мастер Вера Игнатовна Белакоз (1934 г.р.) из деревни Гудевичи Мостовского района. В 90-х годах она основала кружок по ткачеству при Гудевичском государственном литературно-краеведческом музее. Имела четырёх учениц. Одна их них — Басинская Екатерина Витальевна — директор Гудевичского государственного литературно-краеведческого музея, руководитель детского кружка по ткачеству.

Вторая ученица Веры Игнатовны — дочка Марина Александровна Каминская, которая возглавляет образцовую студию «Суквецце талентаў» Гродненского государственного областного Дворца творчества детей и молодёжи. Среди кружковцев — Евгений Маркевич — студент Гродненского государственного медицинского университета, который быстро освоил данную и другие технологии ткачества.

Стародавнее подвойное ткачество не только сохранилось на Гродненщине, но и нашло продолжение и своеобразное развитие в современном пространстве, переживая по существу «гродненское возрождение». Все это свидетельствует о необходимости сохранения региональной традиции в копилке национальной культуры.

Нарадзілася Вера Белакоз у в. Ляткі Мастоўскага раёна, там жа скончыла школу, куды пасля вучобы ў Гродзенскім педагагічным вучылішчы вярнулася працаваць настаўніцай пачатковых класаў. З дзяцінства знаёмая з сялянскай працай, традыцыйнымі рамёствамі, асаблівую цікавасць выяўляла да ткацтва і ўсіх звязаных з ім працэсаў. Стварыла ў школе гурток ткацтва, у якім дзеці на маленькіх ручных станках ткалі паясы, закладкі, гальштукі і інш. З пераездам у Гудзевічы стала працаваць у мясцовым літаратурна-краязнаўчым музеі, там жа працягвала кіраваць гуртком ткацтва, які дзейнічае і сёння. За гэты час тэхніку ткацтва паясоў засвоілі сотні яе вучняў.

Шырокую вядомасць і прызнанне Вера Ігнатаўна атрымала за адраджэнне і развіццё рэдкага, на той час практычна забытага віду народнага мастацкага тэкстылю – т.зв. гродзенскіх дываноў, якія ствараліся складанай тэхнікай падвойнага ткацтва. Засвоіўшы сакрэты гэтай тэхналогіі ад адзінай на Гродзеншчыне майстрыхі Я. Райскай, Вера Ігнатаўна творча падышла да традыцый, распрацаваўшы ўласную мастацкую стылістыку вырабаў, што надае ім характэрную мясцовую адметнасць. Калі традыцыйныя падвойныя дываны вызначаюцца выразнай цэнтрычнасцю кампазіцыі, то на вырабах майстрыхі буйныя матывы расліннага і геаметрычнага характару звычайна раўнамерна размяшчаюцца па ўсім полі. Па краях дывана – традыцыйныя важкія кутасы і акаймоўка з больш дробных матываў, звычайна з укампанаваным у яе годам і месцам стварэння. Каларыстыка пераважна жоўта-карычневая ці чорна-чырвоная, здаўна характэрная для такіх вырабаў. На творчым рахунку майстрыхі – паўтара дзясятка ўнікальных дываноў, сапраўдных твораў мастацтва, пераважная частка якіх зберагаецца ў Гудзевіцкім дзяржаўным літаратурна-краязнаўчым музеі, а таксама ў Гродзенскім дзяржаўным гісторыка-археалагічным музеі, Мастоўскім дзяржаўным музеі «Лес  і чалавек» і інш.

Пераняўшы сакрэты ўнікальнай тэхналогіі ад старэйшых носьбітаў традыцый, Вера Ігнатаўна ў сваю чаргу ахвотна і актыўна дзеліцца імі з моладдзю. Яна наладжвае выстаўкі, майстар-класы, семінары-практыкумы, на якіх наглядна і папулярна дэманструе працэс ткацтва падвойнага дывана – ад снавання і да гатовага вырабу.

Намаганні Веры Белакоз па адраджэнні, зберажэнні і развіцці традыцый унікальнага, калісьці пашыранага на захадзе Гродзеншчыны, затым практычна забытага віду мастацкага рамяства атрымалі належнае прызнанне: у 2011 г. элемент «Тэхналогія традыцыйнага падвойнага ткацтва в. Гудзевічы Мастоўскага раёна Гродзенскай вобласці» ўключаны ў Дзяржаўны рэестр